«Τα μικρότερα παιδιά κλείνουν τα αυτιά και τα μάτια τους με τα χεράκια τους και κλαίνε...»
μας αφηγούνται οι συνάδελφοί μας, Yana και Anastasiia, ψυχολόγοι της Terre des hommes στην Ουκρανία, οι οποίες αφού κατάφεραν να φτάσουν σε σχετικά ασφαλές έδαφος εντός της χώρας, μοιράστηκαν την εμπειρία τους μαζί μας και περιέγραψαν την τρέχουσα κατάσταση στη χώρα τους.
"Πριν από το ξέσπασμα των εχθροπραξιών στην Ουκρανία, εργαζόμασταν με ομάδες εφήβων. Οι θεματικές με τις οποίες ασχολούμασταν περιλάμβαναν την ανάπτυξη δεξιοτήτων, την αντίσταση στο στρες, και την ανάπτυξη ομάδας στις κοινότητες που τώρα βρίσκονται κοντά στη γραμμή του πυρός. Οι βασικές ανάγκες των παιδιών καλύπτονταν, είχαν πρόσβαση σε νερό, τροφή και φάρμακα. Έτσι, μας ήταν δυνατό να τα υποστηρίζουμε με ψυχοκοινωνική φροντίδα. Τώρα όχι πλέον.
Τις τελευταίες 13 ημέρες, οι ζωές των ανθρώπων στη χώρα μας έχουν ανατραπεί. Η ομάδα της Terre des hommes χρειάστηκε να επικεντρωθεί στη δική της επιβίωση και σ'αυτή των δικών της ανθρώπων. Πολλοί από εμάς βρεθήκαμε σε καταφύγια, χωρίς νερό, ηλεκτρικό ρεύμα ή τηλεπικοινωνίες. Βρεθήκαμε σε πλήρη ανασφάλεια.
Κάποιοι από εμάς ταλαιπωθήκαμε έως ότου φτάσουμε σε ασφαλές έδαφος της Ουκρανίας αφήνοντας πίσω οικογένειες και εστίες. Στη διαδρομή που κάναμε είδαμε κόσμο σε πανικό. Βρεθήκαμε άστεγοι, εγκαταλελειμένοι, έχοντας αποκοπεί από την πρότερη ζωή μας. Μόνο μέσα από την υποστηρίξη των αγαπημένων μας, την υποστήριξη της Terre des hommes και το δικό μας κουράγιο καταφέραμε να νιώσουμε ασφαλείς, τουλάχιστον προς το παρόν. Ωστόσο, δεν γνωρίζουμε τι θα συμβεί αύριο. Η αγωνία δεν μας αφήνει ήσυχους.
Όσο για τους γονείς και τα παιδιά που εγκαταλείπουν τις πολιορκημένες πόλεις, η κατάσταση, για να το πούμε με ήπιο τρόπο, είναι τρομακτική. Είδαμε μάνες να δίνουν τα παιδιά τους σε ξένους, γιατί δεν υπήρχε αρκετός χώρος στα τρένα. Είδαμε παιδιά να κοιμούνται μέσα στο δρόμο γιατί δεν υπήρχε χώρος μέσα στα προσωρινά καταφύγια. Παιδιά να αποχωρίζονται από τους γονείς τους, γονείς να εκλιπαρούν φίλους και συγγενείς να πάρουν μαζί τα παιδιά τους και να πετάνε στην κυριολεξία τα παιδιά τους μέσα σε τρένα, αυτοκίνητα και λεωφορεία, για να τα σώσουν.
Επίσης, παιδιά που έφευγαν με τους γονείς τους συχνά χρειάστηκε να περάσουν πολλές μέρες στο δρόμο σε επικίνδυνες περιοχές βομβαρδισμών. Υπάρχουν μποτιλιαρίσματα στους δρόμους και είναι αδύνατο να γεμίσεις το αυτοκίνητο με βενζίνη. Όσο για την εκκένωση με τρένο, παιδιά με γονείς περνάνε ώρες μέσα στην παγωνιά περιμένοντας στην ουρά μήπως καταφέρουν να επιβιβαστούν. Η προτεραιότητα δίνεται σε μητέρες με μωρά. Γονείς με μεγαλύτερα παιδιά μπορεί να μην καταφέρουν να επιβιβαστούν ακόμη και μετά από ώρες. Σε κάποιους οικισμούς κοντά στους σιδηροδρομικούς σταθμούς δεν υπάρχουν καταφύγια ούτε κάποιος άλλος τρόπος να προστατευθεί ο κόσμος σε περίπτωση βομβαρδισμού.
Ανησυχούμε πολύ επίσης για τους υπόλοιπους συναδέλφους μας με τους οποίους δεν έχει σταθεί δυνατό να επικοινωνήσουμε εδώ και πολλές μέρες. Οι πόλεις όπου βρίσκονται βομβαρδίζονται εδώ και μέρες. Δεν υπάρχει ηλεκτρικό ρεύμα, νερό, φυσικό αέριο ή τηλέφωνο σ'αυτές τις πόλεις. Ο μόνος τρόπος να ενημερωθούν οι άνθρωποι είναι μέσω ραδιοφώνου. Οι ουκρανικές αρχές ζητούν από τα ρωσικά στρατεύματα να σεβαστούν το "καθεστώς ησυχίας" ώστε η Ουκρανία να εκκενώσει πολίτες ή τουλάχιστον να τους παράσχει ανθρωπιστική βοήθεια. Ωστόσο, προς το παρόν, οι προσπάθειες αυτές είναι άκαρπες. Ευχόμαστε οι συνάδελφοί μας να είναι καλά.
Αμέσως μόλις φτάσαμε σε σχετικά ασφαλές έδαφος, επιχειρήσαμε να έρθουμε σε επαφή με τους επωφελούμενους των προγραμμάτων μας. Δυστυχώς, πολλούς δεν κατορθώνουμε να τους εντοπίσουμε. Στις περιοχές που ζουν, συνέβησαν και συμβαίνουν σφοδρές εχθροπραξίες. Μόνο ένας έφηβος κατάφερε να έρθει σε επαφή μαζί μας. Βρίσκεται στην πόλη Zolote, στην περιφέρεια Luhansk. Η οικογένειά του δεν μπορεί να φύγει από την πόλη. Υπάρχουν πολλά στρατεύματα στην περιοχή και ακατάπαυστοι βομβαρδισμοί. Δεν υπάρχει νερό, ούτε εύκολη πρόσβαση σε τροφή. Το ίντερνετ είναι σπάνιο. Κι αυτή είναι η κατάσταση σε πολλές πόλεις και χωριά.
Προς το παρόν, οι βασικές ανάγκες των παιδιών στους οικισμούς όπου λαμβάνουν χώρα εχθροπραξίες δεν καλύπτονται. Υπάρχουν παιδιά που παραμένουν σε υπόγεια εδώ και δύο βδομάδες. Τα υπόγεια αυτά δεν ενδείκνυνται για ανθρώπινη διαβίωση. Οι συνθήκες εκεί μέσα είναι εντελώς ανθυγιεινές, και δεν υπάρχουν τουαλέτες. Τα παιδιά πηγαίνουν τουαλέτα χρησιμοποιώντας κουβάδες, που οι γονείς δεν μπορούν να αδειάσουν έξω, εξαιτίας των βομβαρδισμών. Σε κάποια υπόγεια δεν υπάρχει νερό, οι γονείς πλένουν τα παιδιά χρησιμοποιώντας βρεγμένα πανιά και χαρτοπετσέτες.
Η παροχή τροφής είναι ακόμη χειρότερη. Η βρεφική τροφή έχει τελειώσει στα ράφια των καταστημάτων, και οι προμήθειες των ανθρώπων έχουν εξαντληθεί επίσης. Ακόμη και στην περίπτωση που καταφέρουν να βρουν τροφή οι γονείς, δεν είναι πάντα κατάλληλη για μικρά παιδιά, με αποτέλεσμα να έχουν κολικούς, δυσκοιλιότητα, να κλαίνε και να φωνάζουν.
Τα μεγαλύτερα παιδιά τρώνε μόνο μακαρόνια και δημητριακά, που μαγειρεύουν οι γονείς τους σε βραστήρες, στα καταφύγια, όσο υπάρχει ρεύμα. Οι προμήθειες τροφής εξαντλούνται γρήγορα και οι γονείς δεν μπορούν να φτάσουν στα σημεία όπου παρέχεται ανθρωπιστική βοήθεια, εξαιτίας συνεχών βομβαρδισμών στα σημεία διανομής ανθρωπιστικής βοήθειας.
Καθώς τα παιδιά ζουν σε καταφύγια όπου υπάρχει μούχλα και σκόνη στους τοίχους, αρχίζουν να αρρωσταίνουν, να έχουν καταρροή, βήχα, πυρετό, οξείες λοιμώξεις του αναπνευστικού, βρογχίτιδα. Φάρμακα δεν υπάρχουν.
Στα θετικά, γονείς, γείτονες, και παιδιά ενώνονται και αλληλοϋποστηρίζονται, αλληλοβοηθιούνται. Μοιράζονται μεταξύ τους όλα όσα έχουν.
Τα παιδιά αντιδρούν στο στρες με διαφορετικούς τρόπους. Κάποια κοιμούνται στη διάρκεια των βομβαρδισμών, κάποια ανησυχούν για τους γονείς τους και δεν τους αφήνουν να ξεμυτίσουν, ούτε καν μια σπιθαμή. Για κάποια παιδιά, το να κάνουν παρέα μεταξύ τους αυτή την περίοδο, είναι αρκετό. Τα μικρότερα παιδιά όμως κλαίνε, κλείνουν τα αυτιά και τα μάτια τους με τα χεράκια τους.
Οι γονείς βρίσκονται σε διαρκές άγχος, που επιτείνεται εξαιτίας των συνεχών βομβαρδισμών. Ως εκ τούτου, δεν έχουν ενέργεια για να στηρίξουν ψυχολογικά τα παιδιά τους. Τα παιδιά φοβούνται, οι δυνατές φωνές τους προκαλούν κρίσεις πανικού, και οι γονείς τους δεν ξέρουν πώς να τα αντιμετωπίσουν. Γενικά, δεν τέτοιες στιγμές ξεχνούν κι αυτές τις στοιχειώδεις ακόμα ικανότητες αυτο-βοήθειας που είχαν σε κανονικές συνθήκες διαβίωσης, και είναι αβοήθητοι.
Κατάλληλη ψυχολογική βοήθεια και υποστήριξη είναι δυνατή μόνο όταν καλύπτονται οι βασικές ανάγκες ενός ατόμου. Όσο για εξ αποστάσεως ψυχολογική βοήθεια και στήριξη, δεν είναι δυνατή παντού γιατί πολλά από τα καταφύγια δεν έχουν επικοινωνία. Φαίνεται πως τα κινητά λειτουργούν μόνο όταν παύει ο βομβαρδισμός και οι άνθρωποι ανεβαίνουν στην επιφάνεια των καταφυγίων, και κατορθώνουν με κάποιο τρόπο να φορτίσουν τα κινητά τους. Ως εκ τούτου, δυστυχώς, η ψυχολογική κατάσταση έρχεται σε δεύτερη μοίρα. Οι βιολογικές ανάγκες, όπως το φαγητό και ο ύπνος, έχουν γίνει προτεραιότητα. Κι αμέσως μετά, έρχεται η ασφάλεια.
***
Η Terre des hommes προσφέρει υπηρεσίες σε παιδιά και οικογένειες στην Ουκρανία από το 2015, με έμφαση στην ψυχοκοινωνική υποστήριξη. Η οργάνωση είναι παρούσα με γραφεία στο Κίεβο, τη Μαριούπολή και το Σεβεροντονέτσκ.
Αυτές τις ημέρες, η οργάνωση στήνει κινητές ομάδες στη Μολδαβία, τη Ρουμανία και την Ουγγαρία για να παράσχει επείγουσα βοήθεια σε πρόσφυγες από την Ουκρανία. Παρακαλούμε, υποστηρίξετε αυτές τις προσπάθειες, κάνοντας κλικ εδώ
